O winie Grüneberger i winie musującym
Grünberg
1833 Leipzig – Journal für technische und ökonomische Chemie – Band 17:
Ueber den Mousseux und Oeil de Perdrix* der Herren Häusler, Förster und Grempler zu Grüneberg in Schlesien.
Von dem Geh. Rath und Professor Dr. Hermbstardt.
Foto: freshMAG by Liebherr
Die oben genannten Herren fabriciren und debitiren seit einer Reihe von Jahren, aus dem Moste ihrer Weinberge, einen dem ächten Champagner sehr ähnlichen Wein, den sie mit dem Namen Grüneberger Mousseux und Oeil de Perdrix bezeichnet in den Handel bringen, so dass ein geübter Gourmand dazu gehört, um jene Weine vom ächten Champagner zu unterscheiden, wenn ihn nicht die feinern Sorten des ächten Weins zur Vergleichung zur Seite stehen, und er nicht durch die gedruckte Etiquette, mit welcher die Flaschen bezeichnet sind, die Abstammung des Weins erkennet.
Wenn gleich rücksichtlich der guten Qualität ihres Weins, der ein aus dem Moste der Grüneberger Trauben producirtes vaterländisches Getränk ist, die Verfertiger desselben, solchen ohne alles Bedenken unter dem erborgten Namen Champagner in den Handel bringen und ihn zu höhern Preisen in Geld umsetzen könnten: so gestattet solches doch nicht ihre anerkannte Rechtlichkeit, ihrem Fabrikate einen Namen beizulegen, der ihn nicht mit vollem Rechte zugehört; da hingegen manche andere vielleicht kein Bedenken tragen würden, den innern Theil des Stöpsels der Flaschen, so wie die äusserlich angebrachte Etiquette, mit der Firma irgend eines berühmtesn Handelshauses in der Champagne zu bezeichnen; und nicht leicht würde ein solcher Betrug beim Genuss des Weins wahrzunehmen sein.
Es ist wohl mit Gewissheit anzunehmen, dass von dem Wein, welcher unter dem Namen Champagner aus Frankreich nach Deutschland und in andere Länder versendet wird, nicht der dritte Theil der Champagne entwachsen ist; da hingegen zwei Dritttheile aus andern Provinzen Frankreichs, durch einen ähnlichen Prozess der Fermentation des Mostes, wie solcher beim ächten Champagner-Wein geleitet wird, ein dem ächten Champagner ähnliches Getränk erzeugt zu werden pflegt.Die Art und Weise wie der Champagner, der ächte Mousseux und Nonmousseux aus den in der Champagne gewachsenen Trauben bereitet wird, ist von dem verstorbenen Königlich-Preussischen General-Major v o n B o g u s l a v s k y , (einem kenntissreichen Landswirth) während seiner Gefangenschaft in der Champagne, im Jahre 1806 genau studirt und in einem Hefte des Bulletin de la société d'Encouragément vom Jahre 1807 beschrieben. Wie aus jener Beschreibung hervorgeht, kommt alles dabei auf die Auswahl der reifsten Trauben und die eigene Behandlung des Mostes an.
Auch in Deutschland gewachsene Trauben geben, besonders in günstigen Jahren, wenn sie zur vollkommenen Reife gedeihen, einen sehr guten trinkbaren Wein. Warum sollte es also nicht möglich sein, auch aus ihnen ohne künstliche, der Gesundheit nachtheilige Zusätze, einen dem ächten Champagner ähnlichen moussirenden Wein darzustellen, wie in Frankreich? Warum sollte nicht, wenn, wie es in der Champagne geschieht, die Vollendung der Fermentation unterbrochen wird, bevor alle Kohlensäure vollkommen entmischt ist, ein moussirender Wein daraus producirt werden können?
Zwar ist das Verfahren, dessen die Herren H ä u s l e r, F ö r s t e r und G r e m p l e r sich bedienen, mir nicht bekannt; dass sie aber den einfachsten naturgemässesten Weg dabei beobachten, ohne künstliche Schmiererei, wie man solche oft in Schriften vorgeschlagen findet, solches kann ich mit Bestimmtheit behaupten.
Der weisse so wie der rothe Mousseux aus jener Anstalt sind beide, was geistreiche und gesunde Beschaffenheit, Lieblichkeit des Geschmackes und Geruches, so wie die moussirende Kraft und die Haltbarkeit betrifft, von ganz vorzüglicher Qualität.
Durch die Destillation im Wasserbade gewinnt man daraus eben so viel Alkohol als aus sehr gutem ächten Champagner-Wein. Ich hab ihn fünf volle Jahre lang aufbewahrt, ohne Verderbniss desselben wahrnehmen zu können. Er war, wie im Anfang, geistreich und ungetrübt, hatte keinen Bodensatz gebildet; rücksichtlich der Geistigkeit, schien er noch bedeutend gewonnen zu haben, nur an moussirender Qualität hatte er etwas verloren, wie solches auch bei dem ächtesten Champagner der Fall ist, wenn er mehrere Jahre aufbewahrt wird. Er geht nach und nach in Nonmousseux über und steht darin dem ächten Champagner nicht nach.
Der wohlfeile Preis, (die Handlung verkauft die gewöhnliche Champagner-Flasche nebst Gefäss zu 3/4 berliner Quart = 44 1/4 pariser oder 50 7/8 rheinländischer Kubikzoll im Detail-Verkauf, die Flasche zu 25 Silbergroschen = 5/6 Thaler preussisch Courant, in grösseren Quantitäten wohlfeiler) begründet seinen reichlichen Debit.Für die gute Qualität dieses Weines, spricht auch der bedeutende Absatz, welchen derselbe bereits gefunden hat, indem jährlich über 60,000 Bouteillen davon abgesetzt werden, welches nur zur grossen Empfehlung desselben gereichen kann.
Um sich von der Wahrheit desjenigen zu überzeugen, was ich hier über die Qualität des Grüneberger Mousseux erörtert habe, darf man sich nur an die Firma der Handlung zu Grüneberg selbst, oder an eines der verschiedenen Depots derselben wenden und sich Proben kommen lassen, und man wird meine Angabe vollkommen begründet finden.
Nachschrift des Herausgebers
Ich verdanke der Güte des Hrn. Verfassers vorstehender Abhandlung einige Flaschen des Grüneberger Mousseux und habe mich von der sehr guten Qualität desselben überzeugt und auch von einigen guten Weinkennern das Urtheil gehört dass derselbe den moussirenden Rheinweinen nur wenig nachstehe. Vom ächten Champagner unterscheidet er sich durch den Mangel der eigenthümlichen leichten Beschaffenheit des letzteren, er hat zu viel Körper und nicht das liebliche Bouquet welches die guten französischen moussirenden Weine auszeichnet. Das Moussiren des Grüneberger Weines hört weit früher auf als beim ächten Champagner, indem die Kohlensäure sich in grösseren Blasen entwickelt, auch bleibt der Schaum nicht so lange als beim ächten Champagner stehen sondern fällt schnell nieder etwa wie bei den moussirenden Rheinweinen. Hinsichtlich der Stärke steht er dagegen dem Champagner nicht nach. Die Hauptsache aber dürfte sein, dass der Grüneberger Mousseux ein durchaus gesundes Getränk ohne die geringste unangenehme Nachwirkung ist, wesshalb er gewiss alle Empfehlung verdient.
* Oeil de Perdrix = (französisch für «Rebhuhnauge») ist ein lachsfarbener Roséwein, der aus Spätburgundertrauben (franz.: Pinot Noir) gekeltert wird.
Foto: www.marekkondrat.plO uprawie winorośli i owoców w regionieGrünberg...
(z czasopisma "Magazin für die Literatur des Auslands" - opublikowanego w "Grünberger Wochenblatt" 24 marca 1867 r.)
...Radny rządowy Jacobi, radny departamentu ds. handlowych i innych spraw w rządzie w Liegnitz, opublikował esej w "Schlesische Provinzblätter", który wkrótce będzie dostępny w księgarniach*). Celem eseju jest oddanie należnego uznania dla pracowitej i wnikliwej działalności, która jest widoczna w kulturze winiarskiej i owocowej Grünbergu, a także ochrona cennych produktów tej branży przed uprzedzeniami, z którymi o dziwo wciąż muszą się zmagać.
Znaczenie gospodarcze tej najbardziej wysuniętej na północ ze wszystkich kultur winiarskich należy uznać na podstawie następujących danych statystycznych. Z 61 122 akrów przeznaczonych pod uprawę winorośli w państwie pruskim w 1864 roku, 5263 należało do okręgu Grünberg. Wydajność moszczu wynosiła średnio około 20 000 wiader w latach 1819-1864 i osiągnęła ponad 68 600 wiader w 1846 roku. W latach 1855-1864 okręg winiarski Grünberg zebrał prawie 70 000 talarów podatku od moszczu. Pełny rok winiarski, w którym akr daje 10-15 wiader moszczu, może zapewnić okręgowi Grünberg dochód w wysokości 6-800 000 talarów, a średnio wydajność tej kultury winiarskiej można oszacować na 2-300 000 talarów.
Wyznajmy, że każdy z nas, kto to czyta, przyczynił się do tych kwot, nawet jeśli myśleliśmy, że cieszymy się produktami Szampanii, Rheingau, Doliny Garonne lub Węgier. Wraz ze szczęśliwie malejącą niechęcią do picia wina Grünberg pod jego uczciwą nazwą, o dziwo, rośnie uznanie dla jadalnych winogron Grünberg, których eksport osiągnął w ostatnich latach 500 000 funtów. Rośnie liczba przedsiębiorstw przemysłowych zaangażowanych w wykorzystanie produktów z lokalnych winnic i sadów. Autor słusznie podkreśla jednak etyczne znaczenie tej kultury. Winiarz z Grünberg toczy nieustanną walkę z bezwartościową glebą, którą można utrzymać tylko dzięki niespokojnej pracy, oraz z surowością klimatu poniżej 52 stopnia n.p.m. Ojciec domu i jego rodzina poświęcają winnicy każdą wolną godzinę i znajdują wytchnienie od innych zajęć dnia w opiece nad obiecującą winoroślą. Radość z czystego obcowania z naturą idzie w parze z pracowitością. Winorośl oddaje w obfitości w wyrafinowaniu to, co otrzymuje od swoich opiekunów, a my chętnie zgadzamy się z autorem w jego życzeniu: Niech Bóg błogosławi winorośl Grünberga!
+++*) Das Schlesische Weinland oder der Wein- und Obstbau im Kreise Grünberg und dessen schlesische Nachbarschaft. By L. Jacobi. Breslau, E. Trwendt, 1866, dostępne u W. Levysohn Grünberg.
Hala wystawowa Liegnitz 1880
Entuzjastyczna reakcja na wino Grünberg i wino musujące
(Z codziennych raportów "Grünberger Wochenblatt" na temat Pierwszej Dolnośląskiej Wystawy Handlowej w Liegnitz 1880)
GW z 24 czerwca 1880 r. - "W poniedziałek wystawę Liegnitza odwiedziło około 8000 osób, a mimo to nigdzie nie było tłoczno, tak rozległa jest przestrzeń i pomieszczenia wewnętrzne. Kiedy te ostatnie zostały zamknięte o 7 wieczorem, na korytarzach i w namiotach restauracyjnych rozwinęło się prawdziwie wielkomiejskie życie. "G r ü n b e r g e r W e i n s t u b e " został zgłoszony: Restauratorzy mieli pełne ręce roboty, aby zaspokoić popyt na jedzenie, ale winiarnia Grünberg była podobno najbardziej ożywiona. Wino raduje serce i rozluźnia język, a więc zdarzyła się cudowna rzecz, że pod naszym trzeźwym północnoniemieckim niebem ludzie śpiewali głośno i przyłączali się wesoło z wielu stron. Główny test i kwaśna próba były jednak zarezerwowane na następny poranek; ból głowy lub brak bólu głowy, to było pytanie. Szampan Grünberg również spotkał się z aprobatą; mówi się, że pierwszego dnia wypito około 60 butelek".
GW z 26 czerwca 1880 r. - "Grünberg, 25 czerwca. - (Wino Grünberg na wystawie w Liegnitz) Podczas gdy kilka lat temu była to "Degustacja wina w niemieckim Reichstagu", która po raz kolejny nadała naszemu sokowi winogronowemu bardziej zaszczytną pozycję wśród win krajowych i zagranicznych, w tym roku należy zarezerwować specjalnie dla wystawy handlowej w Liegnitz, aby zwrócić uwagę "Grünberger" na świat zewnętrzny. Minęły zaledwie 4 dni od otwarcia wystawy, a pierwsza przesyłka około 300 butelek C h a m p a g n e r z miejscowej fabryki szampana Grempler została już skonsumowana; dziś rano wyżej wymieniona firma została poproszona telegraficznie o jak najszybsze wysłanie pierwszej przesyłki, a następnie drugiej. Również przesyłka wysłana przez firmę J o h. S e y d e l & S o h n wysłana na wystawę została już całkowicie rozdana. Podobnie wino 59er wystawione na sprzedaż przez pana L u i s S e y d e l i pana Weinkaufmann M o s c h k e permanent sprzedaje się szybko i obficie".
GW z 4 września 1880 r. - "(Zamknięcie Dolnośląskiej Wystawy Handlowej) 1 września, na zakończenie Wystawy Handlowej, całe Liegnitz spotkało się ponownie na placu między Baumgart-Allee i Mühlgraben. Po raz kolejny wszyscy przeszli przez sale, w których można było zobaczyć tak wiele pięknych i pouczających rzeczy, pogrupowanych w najbardziej gustowny sposób, po raz kolejny każdy 
podszedł do obiektów, którymi był szczególnie zainteresowany, a następnie, z tęsknotą i długim, ostatnim spojrzeniem wstecz, pożegnał się z niezwykle udaną wystawą handlową. Sale restauracyjne i plac przed nimi już we wczesnych godzinach popołudniowych tętniły kolorowym życiem, a kiedy orkiestra miejska rozpoczęła koncert, nie było już wolnych krzeseł. Najbardziej ożywionym miejscem była restauracja G r ü n b e r g e r W e i n h a l l e , której gospodarz był w stanie zaserwować tylko Sect, wszystkie inne wina butelkowane i beczkowe zostały wypite do ostatniej kropli, z pewnością wyczyn, którego my, Ślązacy, nie będziemy w stanie szybko naśladować. Niezależnie jednak od tego, jakie jest wino Grünberg, jedno jest pewne: sprawia, że ludzie są szczęśliwsi niż piwo, ponieważ piwo nigdy nie może generować tego rodzaju ogólnej wesołości, wręcz żywiołowości, którą mogliśmy wczoraj obserwować we wspomnianej sali. Ludzie, których wino wprawiło w radosny nastrój, wpadli w szał, ponieważ wiedzieli, że podobnego życia i zgiełku, jak podczas Dolnośląskiej Wystawy Handlowej, raczej nie zobaczymy tutaj w Liegnitz w dającej się przewidzieć przyszłości".
podszedł do obiektów, którymi był szczególnie zainteresowany, a następnie, z tęsknotą i długim, ostatnim spojrzeniem wstecz, pożegnał się z niezwykle udaną wystawą handlową. Sale restauracyjne i plac przed nimi już we wczesnych godzinach popołudniowych tętniły kolorowym życiem, a kiedy orkiestra miejska rozpoczęła koncert, nie było już wolnych krzeseł. Najbardziej ożywionym miejscem była restauracja G r ü n b e r g e r W e i n h a l l e , której gospodarz był w stanie zaserwować tylko Sect, wszystkie inne wina butelkowane i beczkowe zostały wypite do ostatniej kropli, z pewnością wyczyn, którego my, Ślązacy, nie będziemy w stanie szybko naśladować. Niezależnie jednak od tego, jakie jest wino Grünberg, jedno jest pewne: sprawia, że ludzie są szczęśliwsi niż piwo, ponieważ piwo nigdy nie może generować tego rodzaju ogólnej wesołości, wręcz żywiołowości, którą mogliśmy wczoraj obserwować we wspomnianej sali. Ludzie, których wino wprawiło w radosny nastrój, wpadli w szał, ponieważ wiedzieli, że podobnego życia i zgiełku, jak podczas Dolnośląskiej Wystawy Handlowej, raczej nie zobaczymy tutaj w Liegnitz w dającej się przewidzieć przyszłości".
Odnaleziony w Zielonej Górze: Z francuskiego biuletynu konsularnego z 1884 r.
Dyplomatyczne pochwały dla wina Grünberg
Von Szymon Plóciennik, Gazeta Wyborcza
"Wino z Grünbergu może być porównywane z najlepszymi odmianami z południowych Niemiec dzięki wysiłkom poczynionym w ostatnich latach w celu ulepszenia procesu produkcji" - pisali francuscy dyplomaci już w 1884 r. Informacja została zawarta w biuletynie konsularnym. Francuski biuletyn konsularny z 1884 r., opublikowany przez paryskie Ministerstwo Handlu, znajduje się w kolekcji Bibliothèque Nationale de France i jest również dostępny w bibliotece cyfrowej Gallica. Składa się z 1448 stron.
"Na stronie tytułowej czytamy, że jest to zbiór raportów handlowych przesyłanych do Ministerstwa Spraw Zagranicznych przez francuskich przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych za granicą" - mówi Katarzyna Fligier, tłumaczka przysięgła języka francuskiego, która przetłumaczyła dla Wyborczej fragmenty dokumentu. Biuletyn nie był znany w Zielonej Górze. Widać więc, jak wino z Zielonej Góry było oceniane przez osoby z zewnątrz. W tym przypadku przez francuskich dyplomatów.
Książka opisuje różne kraje, z którymi Francja utrzymywała stosunki dyplomatyczne. Cesarstwo Niemieckie, po francusku Empire d'Allemagne, jest wymienione jako pierwsze. Każda prowincja została szczegółowo opisana przez dyplomatów. Biuletyn był kompleksowym źródłem informacji dla francuskich kupców. Umożliwiał im znalezienie najważniejszych informacji o kraju, z którym prowadzili interesy.
Francuski biuletyn konsularny z 1884 r., fragment poświęcony Śląskowi, w tym winu z Grünbergu - Zdjęcie: Gallica Digital Library
Biuletyn Konsularny zawiera również informacje o miejscowości Grünberg, znajdującej się wówczas na Śląsku, pod hasłem Vigne. Dyplomaci, którzy opublikowali ten opis, chwalą wino Grünberg. Piszą też o mieście w związku z uprawą owoców. Opis ten koresponduje z hasłem przedwojennej Zielonej Góry, która szczyciła się mianem miasta wina, ogrodów i owoców.
Śląskie wino zostało opisane w następujący sposób:"Klimat na Śląsku generalnie nie sprzyja uprawie winorośli: uprawa winorośli jest ważna tylko w niektórych miejscach o korzystnej lokalizacji. Najważniejszym z tych miejsc jest Grünberg. Jest to najbardziej wysunięty na północ punkt na świecie, w którym uprawia się winorośl. Istnieje również kilka innych, ale mniejszych miejsc w pobliżu Kożuchowa, Zaboru, Rothenburga, Bytomia Odrzańskiego, Żagania, Lubiąża, Wierzchowic, Międzyborza i Olszowej koło Strzelec Opolskich na Górnym Śląsku. W okolicach Grünbergu znajduje się około 4600 winnic o łącznej powierzchni 6000 morgów (1500 hektarów), z których w dobrych latach produkuje się około 40000 hektolitrów wina. Dzięki wysiłkom poczynionym w ostatnich latach w celu ulepszenia procesu produkcji, wino to można porównać z najlepszymi odmianami z południowych Niemiec. Jest nawet wysyłane do odległych krajów. Ponadto każdego roku wysyłanych jest około 3600 cetnarów (50 kilogramów) winogron."
"Jeśli chodzi o winogrona wystawione na sprzedaż, to musiała nastąpić pomyłka w biuletynie. Oczywiście wysłano znacznie więcej niż 50 kilogramów" - mówi Tomasz Kowalski, pracownik Muzeum Ziemi Lubuskiej. "Jednym z najważniejszych sprzedawców był wówczas Eduard Seidel, który dzięki dochodom z wysyłkowego handlu winogronami mógł wybudować u zbiegu dzisiejszych ulic Drzewnej i Sowińskiego przetwórnię win i owoców. Dziś w jego domu mieści się poradnia psychologiczno-pedagogiczna, a dawniej szkoła z internatem. Świeże winogrona pakowano w drewniane skrzynki i wozem konnym transportowano nawet do Berlina. Były bardzo popularne. W tamtych czasach dieta winogronowa była na topie" - dodaje Kowalski.
W innym kontekście Grünberg, obecnie Zielona Góra, jest również wymieniany w Biuletynie jako jedno z najważniejszych miast bogatych w owoce na Śląsku.
Zainteresowanie ze strony ambasadora Francji
Ambasador Francji w Polsce (pierwszy od prawej) z wizytą w Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze - fot. Muzeum Ziemi Lubuskiej
Jedną z pierwszych osób, które podziwiały biuletyn w Muzeum Lubuskim był Frédéric Billet, ambasador Francji w Polsce, który miesiąc temu odwiedził Zieloną Górę na zaproszenie Urzędu Marszałkowskiego i w Muzeum Lubuskim poznał historię uprawy winorośli w Zielonej Górze. "Bardzo się ożywił, gdy pokazaliśmy mu zdjęcia tego biuletynu konsularnego. Widać było, że jest nim zainteresowany i zafascynowany" - relacjonuje Tomasz Kowalski. A Kowalski podkreśla, że Francuzi już wtedy należeli do absolutnej światowej czołówki w produkcji wina i gdyby francuscy dyplomaci w XIX wieku byli zdania, że zielonogórskie wino nie jest szczególnie dobre, to by o tym odpowiednio napisali. Jednak biuletyn ten nie był dostępny dla wszystkich, a jedynie dla kupców z Francji. Nie było więc potrzeby wychwalania kraju czy miasta pod niebiosa".
Doskonałe wina Gremplera
Kolekcja biblioteki cyfrowej Gallica zawiera również przewodnik po Wystawie Światowej 1855 (poprzednik EXPO) w Paryżu. Jednym z win zgłoszonych przez Prusy było wino musujące ze starej winiarni Grempler. Trzyletnie wino zostało uhonorowane medalem, który jest uważany za jeden z najważniejszych międzynarodowych sukcesów winiarzy z Grünberg. Wina musujące Grempler zdobyły również medale na Światowych Wystawach w Londynie i Wiedniu.
W przewodniku czytamy: "Nie tylko regiony nad Renem zaopatrują Królestwo Prus w wino, ale także prowincja Śląska z jej wspaniałymi winami, których kolekcja została wysłana przez panów Förstera i Gremplera". (Förster był partnerem Gremplera wraz z Häuslerem - zobacz także Grempler Sekt - historia - przyp. red.) W zbiorach biblioteki cyfrowej Gallica znajduje się również przewodnik po Wystawie Światowej z 1855 roku (poprzedniczka EXPO) w Paryżu. Jednym z win zarejestrowanych przez Prusy było wino musujące z winiarni Grempler w Grünbergu. Trzyletnie wino musujące o szampańskim charakterze zostało uhonorowane medalem, który jest uważany za jeden z najważniejszych międzynarodowych sukcesów byłych winiarzy z Grünberg. Wina musujące Grempler zdobyły również medale na światowych wystawach w Londynie i Wiedniu.
Historyczna lista win w Internecie
W ostatnim czasie, dzięki digitalizacji zbiorów, pojawia się coraz więcej dokumentów związanych z Zieloną Górą i regionem. Jakiś czas temu Polona.pl, polska biblioteka cyfrowa (należąca do Biblioteki Narodowej), opublikowała na Facebooku winiarską mapę Europy autorstwa Wilhelma Hamma z 1869 r. Musiała ona od lat znajdować się w zbiorach Biblioteki Narodowej, ale w Zielonej Górze była nieznana.
Oznaczone regiony winiarskie to Grünberg / Zielona Góra, Züllichau / Sulechów, Kressen lub Crossen / Krosno Odrzańskie, Beuthen / Bytom Odrzański, Guben / Gubin, Bomst / Babimost i Carolath / Siedlisko.
"To, co pokazuje mapa, nie jest zaskakujące, ale nie wiedziałem o tym" - mówi Przemysław Karwowski, ekspert ds. uprawy winorośli w Zielonej Górze.
"To bardzo ciekawe odkrycie. Pokazuje nasz region w kontekście europejskiego winiarstwa. Gdyby udało nam się zdobyć reprint, moglibyśmy go powiesić np. na ścianie w piwnicy zamkowej. Ostatnio udostępniliśmy ją winiarzom i odbył się tam festiwal młodego wina" - mówi Marzena Arendt-Wilczyńska, kierownik Referatu Współpracy i Promocji w Sulechowie (Züllichau).
Quelle: Wyborcza.pl